การบริหารความปลอดภัยในการทำงานก่อสร้าง

สิ่งที่ส่งผลให้ความถี่และความรุนแรงของการเกิดอุบัติเหตุในงานก่อสร้างเพิ่มขึ้นคือการนำเอาเทคโนโลยี อุปกรณ์เครื่องมือ เครื่องจักร อันทันสมัยมาใช้เพื่อทุ่นแรง และประหยัดเวลาไม่เพียงแต่ความปลอดภัยในการก่อสร้างไม่ได้วิวัฒนาการตามเทคโนโลยีที่ทันสมัยแล้ว ความปลอดภัยพื้นฐานในงานก่อสร้างยังถูกละเลย ขาดความสนใจ และเอาใจใส่จากผู้รับเหมาและผู้เกี่ยวข้องต่างๆ อย่างจริงจัง นอกจากนี้ คนงานยังขาดความรู้ ความเข้าใจ และจิตสำนึกความปลอดภัยในการปฏิบัติอย่างถูกต้องเหมาะสม อุบัติเหตุและโศกนาฏกรรมจึงยังคงเกิดซ้ำแล้วซ้ำเล่าอยู่เช่นนี

งานก่อสร้างเป็นงานซึ่งมีกระบวนการและขั้นตอนในการดำเนินงานที่มากมายและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ วิถีทางหนึ่งของการป้องกันการเกิดอุบัติเหตุในงานก่อสร้างซึ่งสามารถแบ่งความปลอดภัยในงานก่อสร้างออกเป็น 3 ส่วน คือ
- ความปลอดภัยในสถานที่
- ความปลอดภัยในการใช้เครื่องมือเครื่องจักร
- ความปลอดภัยส่วนบุคคล

สถานที่ก่อสร้าง หมายถึง อาณาบริเวณทั้งหมดที่เกี่ยวข้องกับการก่อสร้างมิใช่เฉพาะบริเวณที่กำลังดำเนินการก่อสร้างเท่านั้น แต่รวมไปถึงบริเวณที่จัดเก็บวัสดุ โกดังเก็บเครื่องมือ เครื่องจักร และอื่นๆ เป็นต้น จึงควรมีข้อกำหนดละแนวปฏิบัติในสถานที่ก่อสร้างขึ้นเพื่อให้เกิดความปลอดภัยกับคนงาน ดังนี้
- การทำรั้วกั้นโดยรอบบริเวณก่อสร้างทั้งหมด เพื่อป้องกันผู้ไม่เกี่ยวข้องเข้ามาในเขตก่อสร้างถ้าเป็นอาคารสูงอยู่ใกล้ชุมชน นอกจากการทำรั้วกั้นแล้วควรทำหลังคาคลุมทางเดินที่ติดรั้วกั้นนั้นด้วย เพื่อป้องกันเศษวัสดุตกใส่ผู้สัญจรไปมาภายนอก
- ในสถานที่ก่อสร้างต้องมีการแบ่งเขตก่อสร้างอย่างชัดเจนโดยแบ่งเขตที่พักอาศัยออกจากบริเวณก่อสร้างที่จัดเก็บเครื่องมือ เครื่องจักร ที่เก็บวัสดุและอุปกรณ์ที่ใช้แล้วหรือยังไม่ใช้ออกเป็นระเบียบ
- ป้ายสัญลักษณ์ หรือป้ายเตือนภัยต่างๆ สถานที่ที่อันตรายทุกแห่งในเขตก่อสร้าง ต้องมีป้ายแสดงอันตรายหรือข้อควรปฏิบัติสำหรับผู้จะเข้าไปในบริเวณดังกล่าว ซึ่งป้ายสัญลักษณ์นี้ต้องมีขนาดพอเหมาะและเห็นได้ชัดเจน ภาพแสดงและตัวอักษรต้องเป็นสื่อสากลที่ทุกคนสามารถเข้าใจได้ง่าย
- รอบตัวอาคารมีแผ่นกั้นกันวัตถุตกลงมาและมีตาข่ายคลุมอีกชั้น
- อาคารขณะก่อสร้างในที่มีช่องเปิดหรือที่ไม่มีแผงกั้น ควรทำราวกั้น และมีตาข่ายเสริมเพื่อป้องกันการตก

เครื่องมือเครื่องจักรที่ใช้ในการก่อสร้างมีจำนวนมากมายตั้งแต่ขนาดใหญ่มาก เช่น ปั้นจั่น รถยก เคริ่องตอกเสาเข็ม จนถึงขนาดเล็ก เช่น เครื่องเจียร สว่านไฟฟ้า ค้อน เป็นต้น อันตรายที่เกิดจากการใช้เครื่องมือหรือเครื่องจักร จึงมีมากตามจำนวนอุปกรณ์และจำนวนผู้ใช้ ความปลอดภัยในการใช้เครื่องมือเครื่องจักรจึงเป็นสิ่งสำคัญซึ่งผู้ปฏิบัติงานควรใช้อย่างถูกต้อง ดังเช่น
- การใช้ต้องไม่ผิดวัตถุประสงค์ของอุปกรณ์ หรือเครื่องมือ เครื่องจักรนั้น เช่น มักพบว่ามีการใช้ปั้นจั่นไปใช้ในการดึงหรือลากของที่มีน้ำหนักมากๆ หรือการใช้ลิฟท์ส่งวัสดุในการขึ้นลงของคนงานซึ่งเป็นเรื่องไม่ควรปฏิบัติอย่างยิ่ง ในทางปฏิบัติการใช้อุปกรณ์เครื่องมือเครื่องจักรอย่างเหมาะสมและถูกต้องตามประเภทของงาน จะทำให้เกิดประสิทธิผล และไม่ประสบอันตรายจากการใช้อุปกรณ์ เครื่องมือ เครื่องจักรนั้น
- เครื่องมือเครื่องจักรที่ใช้ไฟฟ้า หรือน้ำมันเชื้อเพลิง ข้อควรปฏิบัติเครื่องมือเครื่องจักรที่ต้องใช้ไฟฟ้านั้น ต้องมีการเดินสายไฟอย่างปลอดภัย มีฉนวนหุ้มโดยตลอด และหากต้องทำงานใกล้กับบริเวณที่มีไฟฟ้าทราบทุกครั้ง เพื่อจัดการป้องกันอันตรายซึ่งอาจเกิดขึ้น หรือบริเวณที่มีการเก็บเชื้อเพลิง ห้ามจุดไฟ หรือสูบบุหรี่อย่างเด็ดขาด
- เครื่องมือเครื่องจักร ต้องมีการ์ด ระบบความปลอดภัย ห้ามถอดหรือปิดระบบความปลอดภัยดังกล่าวหากเครื่องมือเครื่องจักรใดยังไม่มี ควรจัดให้มีการ์ดและระบบความปลอดภัยอย่างเหมาะสมทันที
- ก่อนและหลังการใช้เครื่องมือเครื่องจักรทุกครั้งต้องมีการตรวจสอบและซ่อมแซมแก้ไขก่อนหรือหลังการใช้ทุกครั้ง

สาเหตุหนึ่งของการเกิดอุบัติเหตุขึ้นในงานก่อสร้างนั้นมาจากผู้ปฏิบัติงาน การควบคุมและการป้องกันไม่ให้เกิดอุบัติเหตุขึ้นนั้น จำเป็นต้องให้ผู้ปฏิบัติงานในบริเวณทำการก่อสร้างปฏิบัติให้ถูกต้องตามกฎเกณฑ์และระเบียบที่กำหนดขึ้น โดยเฉพาะแนวการปฏิบัติในงานก่อสร้างในเรื่องของ
- การแต่งกายของผู้ปฏิบัติงานหรือคนงานควรเป็นชุดที่รัดกุมไม่ปล่อยชายเสื้อหรือแขนเสื้อหลุดลุ่ย การใส่ผ้าถุง (คนงานหญิง) ซึ่งอาจก่อให้เกิดการเกี่ยวสะดุด หรือการดึงเข้าไปในเครื่องจักรได้ รวมทั้งการไม่ใส่รองเท้าหรือใส่อย่างไม่เหมาะสม เช่น รองเท้าแตะ เป็นต้น
- การละเลยหรือการไม่สวมใส่อุปกรณ์คุ้มครองความปลอดภัยส่วนบุคคลให้เหมาะสมในงานก่อสร้าง ผู้ปฏิบัติงานทุกคนควรสวมใส่อุปกรณ์คุ้มครองความปลอดภัยส่วนบุคคลอย่างเหมาะสม เช่น หมวกนิรภัย ทุกคนควรจะสวมอยู่เป็นประจำ เข็มขัดนิรภัยเมื่อคนงานทำงานบนที่สูง สวมรองเท้ายางหุ้มแข็งและใส่ถุงมือยางในการผสมคอนกรีต เป็นต้น
- ห้ามดื่มสุรา หรือเสพเครื่องดองของมึนเมา ห้ามเล่นหรือหยอกล้อกันในระหว่างการปฏิบัติงานอย่างเด็ดขาด ผู้ฝ่าฝืนควรได้รับการลงโทษ เพราะเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดอุบัติเหตุอย่างคาดไม่ถึง
- จัดให้มีการอบรมผู้ปฏิบัติงานให้ตระหนักถึงอันตราย วิธีการปฏิบัติอย่างปลอดภัย กฎระเบียบ ข้องบังคับและข้อปฏิบัติที่ควรทราบ และสิ่งสำคัญยิ่งคือการสร้างจิตสำนึก ความปลอดภัยให้เกิดขึ้นในคนงานทุกคน ไม่ว่าจะปฏิบัติงานอะไรก็ตามความปลอดภัยในการทำงานต้องมาเป็นอันดับแรกเสมอ
- ตรวจสุขภาพคนงาน และตรวจประจำปีเพื่อทดสอบความพร้อมของร่างกายคนงานและเพื่อเป็นการสกัดกั้นโรคจากการทำงานซึ่งอาจเกิดขึ้นได้ สำหรับผู้ที่ต้องปฏิบัติงานภายใต้ความกดอากาศสูงต้องให้แพทย์ทำการตรวจวินิจฉัยว่าแข็งแรงสมบูรณ์ และมีคุณสมบัติเหมาะสมก่อนเข้าปฏิบัติงานทุกครั้ง
- จัดให้มีหน่วยงานปฐมพยาบาล และหน่วยฉุกเฉินขึ้นภายในหน่วยก่อสร้าง เพื่อเป็นการช่วยเหลือผู้ได้รับบาดเจ็บ และเพื่อเป็นการระงับเหตุอันตรายต่างๆ ที่อาจจะเกิดขึ้น ซึ่งอาจทวีความรุนแรงไปยังบริเวณใกล้เคียงได้

– ตกจากที่สูง เช่น ตกจากนั่งร้าน ตกจากอาคาร ตกจากช่องลิฟต์ หรือตกจากช่องพื้นที่เจาะเปิดไว้ ดังนั้นต้องมีการทำราวกันตกริมอาคาร ปิดกั้นช่องลิฟต์ ทำฝาปิดช่องต่างๆ ทำตาข่ายรองรับ ใช้เข็มขัดนิรภัยเมื่อทำงานในที่สูงและทำนั่งร้านให้แข็งแรง
– การตกน้ำหรือตกรูที่ขุดไว้ เช่น ตกหลุมฐานรากที่มีน้ำท่วมขัง ท่อระบายน้ำ รูเสาเข็มเจาะเป็นต้น จะต้องมีการติดป้ายเตือนให้เห็นชัดเจนทั้งกลางวันและกลางคืน ทำรั้วกั้น ปิดฝาท่อ หรือรูเสาเข็ม
– สิ่งของหนักหล่นใส่ เช่น เสาเข็มคอนกรีตล้ม ลูกตุ้มเสาเข็มหล่นทับวัสดุกระเด็นใส่ ต้องมีการเก็บกวาดเศษวัสดุบนพื้นทางให้สะอาดอยู่เสมอ ปิดกั้นขอบพื้นริมอาคาร กั้นผ้าใบรองรับเพื่อป้องกันเศษวัสดุหล่นลงไปเบื้องล่าง
– ไฟฟ้า เช่น จากเครื่องผสมปูน เครื่องสูบน้ำ เครื่องเชื่อมโลหะที่สายไฟฟ้ารั่ว หรือจากไฟฟ้าแรงสูงจึงต้องมีการตรวจสอบสายไฟและอุปกรณ์ก่อนใช้งาน ติดตั้งอุปกรณ์ตัดไฟ เมื่อเกิดการลัดวงจร แจ้งเจ้าหน้าที่การไฟฟ้าให้มาหุ้มฉนวนสายไฟฟ้าแรงสูงบริเวณที่จะทำงาน
– แรงสั่นสะเทือนและเสียงดัง เช่น จากการตอกเสาเข็มการกดเข็มพืด และกดปลอกเหล็กของเสาเข็มเจาะด้วยเครื่องกดแบบสั่น เสียงจากเครื่องตอกเสาเข็ม เครื่องขัดโลหะ ควรใช้แผ่นไม้อัดหรือผ้าใบปิดกั้นเสียง ใช้อุปกรณ์ลดเสียงครอบหรือเสียบหู
– อัคคีภัย เช่น จากไฟฟ้าลัดวงจร การเชื่อมด้วยแก๊สและไฟฟ้า การสูบบุหรี่หรือวางเพลิง ซึ่งจะก่อให้เกิดความเสียหายอย่างมาก การป้องกันต้องมีการตรวจสอบการใช้สายไฟและอุปกรณ์ให้มีความถูกต้อง เก็บกวาดเศษวัสดุที่เป็นเชื้อเพลิง เก็บแก๊สและน้ำมันไว้ในพื้นที่ควบคุม มีเวรยามคอยตรวจสอบความปลอดภัย
– เครื่องจักรฉุดลาก เช่น สายพานฉุดลากผมของคนงานหรือชายเสื้อที่ปล่อยหลุดรุ่มร่าม ควรอบรมให้ผู้ปฏิบัติงานได้รู้ถึงวิธีการใช้เครื่องจักรอย่างถูกต้อง เตือนเรื่องการแต่งกายให้รัดกุม ไม่ประมาทขณะทำงานและหยุดทำงานเมื่อรู้สึกว่าร่างกายไม่ปกติ
– การพังทลายของดิน เช่น ดินปากหลุมพังมาทับคนงาน อาจป้องกันโดยไม่ขุดหลุมลึกเกินไป ถ้าขุดลึกต้องมีระบบค้ำยันป้องกันดินพังควรเคลื่อนย้ายดินปากหลุมออกไปอย่างต่อเนื่องไม่กองไว้จนสูงมาก
– การพังของนั่งร้านและโครงสร้าง เนื่องจากออกแบบไว้ไม่แข็งแรงพอหรือบรรทุกน้ำหนักเกินกำหนด ใช้วัสดุทำนั่งร้านและค้ำยันที่มีสภาพดี แข็งแรง เหล็กเสริมต้องถูกตำแหน่งครบถ้วน ใช้คอนกรีตที่มีส่วนผสมถูกต้อง ไม่ถอดแบบก่อนกำหนด

(1) การปฏิบัติงานที่ไม่ปลอดภัย (Unsafe Acts) เป็นอันตรายที่เกิดจากการปฏิบัติงานของคนงานก่อสร้างอย่างไม่คำนึงถึงความปลอดภัย อุบัติเหตุส่วนใหญ่เกิดขึ้นเพราะสาเหตุนี้ ซึ่งผู้มีส่วนร่วมรับผิดชอบคือ หัวหน้างานและตัวคนงานเอง เช่น การใช้เครื่องมือ เครื่องจักรทำงานโดยพลการ หรือไม่ได้รับมอบหมาย ไม่เข้าใจวิธีใช้งานเครื่องมือเครื่องจักรอย่างถูกต้อง ไม่สนใจคำเตือนต่างๆ ประมาทเลินเล่อ เล่นหรือหยอกล้อกันขณะปฏิบัติงาน เป็นต้น
(2) สภาพการทำงานที่ไม่ปลอดภัย (Unsafe Conditions) ได้แก่ เงื่อนไขต่างๆนอกจากตัวบุคคลที่อาจทำให้เกิดอันตรายในการทำงาน ซึ่งสามารถแยกย่อยออกไปได้อีก 2 กรณี
(3) อุบัติเหตุที่เกิดจากลักษณะของงานก่อสร้างแต่ละประเภท เช่น อาคารขนาดเล็กอาจมีปัญหาเรื่องการพลัดตกจากที่สูง นั่งร้านพัง วัสดุตกใส่คนงาน อาคารขนาดใหญ่อาจมีปัญหาดินถล่มขณะทำการก่อสร้างชั้นใต้ดิน นั่งร้านหรือค้ำยันพัง อาคารที่ก่อสร้างด้วยระบบชิ้นส่วนสำเร็จรูปที่ใช้ปั้นจั่นยก อาจมีอันตรายจากการประกอบชิ้นส่วนเป็นต้นว่า ปั้นจั่นเหวี่ยงถูกคนหรือสิ่งก่อสร้าง ลวดสลิงขาด หรือใช้ลวดสลิงไม่ถูกวิธี
(4) อุบัติเหตุที่เกิดจากสภาพแวดล้อมในการทำงาน สภาพแวดล้อมในการทำงานที่ไม่พึงประสงค์และเป็นอันตรายก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดอุบัติเหตุได้ การทำงานในที่มีเสียงดัง มีความสั่นสะเทือนสูง มีเครื่องจักรขนาดใหญ่และเครื่องทุ่นแรงจำนวนมาก ย่อมเกิดความสั่นสะเทือน ฝุ่นและควันที่สร้างมลภาวะและความรำคาญ ก่อให้เกิดความเมื่อยล้า บั่นทอนประสิทธิภาพในการทำงาน รวมถึงก่ออุบัติเหตุขึ้นได้ การทำงานในที่มีระดับเสียงดังมากๆ หรือมีแสงสว่างจ้ามากเกินไป จึงต้องใช้อุปกรณ์คุ้มครองความปลอดภัยส่วนบุคคลอย่างถูกต้องเหมาะสมกับประเภทงานนั้นๆ

- ควรมีการสวมหมวกนิรภัยตลอดเวลาที่อยู่ใรไซต์ก่อสร้าง เพื่อป้องกันอัตรายจากสิ่งของ หรือวัสดุที่อาจตกหล่นลงมาได้
- ควรมีการแต่งตัว สวมชุดที่ปกป้องร่างกาย กางเกงขายาว เสื้อแขนยาว ไม่ควรใส่รองเท้าแตะในไซต์งานก่อสร้าง เพราะอาจเกิดการเหยียบเศษวัสดุก่อสร้างจนบาดเจ็บได้
- ควรสังเกตว่ามีป้ายเตือนบริเวณต่างๆหรือไม่ เพราะบางโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่มาก และแรงงานเยอะ จึงมีการแบ่งสัดส่วนการทำงาน ทำให้แรงงานทุกคนอาจไม่รู้ถึงขั้นตอนการทำงานในส่วนอื่น อาจเกิดอุบัติเหตุได้
- เมื่อมีการใช้เครื่องมือเรียบร้อย ควรมีการเก็บให้เป็นที่ เครื่องมือหลายๆอย่างเป็นเครื่องมีที่มีความคม ควรจะเก็บในพื้นที่ที่ปลอดภัย หรือกล่องอุปกรณ์ก่อน พอถึงเวลาจะใช้งานค่อยนำออกมาใช้
- บริษัทรับเหมาก่อสร้างเอง ควรมีการจัดอบรมผู้ปฏิบัติงานมีรู้กระบวนการต่างๆ และตระหนักถึงเรื่องความปลอดภัย ว่าต้องปฏิบัติตัวอย่างไรบ้างเพื่อป้องกันตนเอง และเพื่อนร่วมงาน ทั้งนี้บริษัทก็ควรออกกฎ เป็นข้อบังคับให้ชัดเจน และควรมีบทลงโทษกรณีฝ่าฝืนด้วย จะเป็นอีกตัวช่วยเรื่องความปลอดภัยต่อบุคคลภายในไซต์งานได้

- ควรจัดเตรียมอุปกรณ์ดับเพลิง ไว้ตามจุดต่างๆ และแจ้งให้ผู้เกี่ยวข้องทราบ เผื่อเกิดสถานการณ์ฉุกเฉิน มีหน่วยงานปฐมพยาบาลเบื้องต้น เพื่อช่วยเหลือกรณีมีผู้ได้รับบาดเจ็บ
- ทำรั้วกั้นบริเวณที่ก่อสร้าง เพื่อไม่ให้ผู้ไม่เกี่ยวข้องเข้ามาในบริเวณ
- ควรแบ่งสัดส่วนของสถานที่ก่อสร้างให้ชัดเจน แบ่งบริเวณพักอาศัย แบ่งบริเวณที่ใช้ขนส่งวัสดุก่อสร้าง แบ่งบริเวณสำหรับเก็บวัสดุอุปกรณ์
- ส่วนไหนของอาคารที่กำลังก่อสร้างมีช่องเปิด ควรมีแผงกั้นกันตก เพื่อความปลอดภัย
- รอบอาคารควรมีแผ่นกั้น เพื่อกันวัสดุตกลงมา
- บริเวณไหนของไซต์งานก่อสร้างที่มีความเสี่ยง ก็ควรทำสัญลักษณ์แจ้งให้คนอื่นรับรู้ด้วย เช่น บริเวณนี้รับน้ำหนักได้ไม่เกินกี่คน หรือบริเวณนี้ห้ามผ่าน เป็นต้น เพราะบางโครงการขนาดใหญ่มาก แรงงานเยอะ ไม่ได้รู้รายละเอียดขั้นตอนการทำงานในส่วนอื่น
- ไซต์งานก่อสร้างต้องให้ความสำคัญ เรื่องแสงสว่างในการทำงาน เพราะอาจเกิดอุบัติเหตุขึ้นได้ กรณีมองไม่เห็นจุดบอด หรือส่วนที่กำลังก่อสร้าง
- มีการกำหนดเวลาเข้าออก แต่ละส่วนของไซต์อย่างชัดเจน

- ผู้ใช้งานเครื่องมือ เครื่องจักรต่างๆควรรู้วิธีใช้งานที่ถูกต้อง เพราะบางไซต์งาน มีแรงงานที่ไร้ฝีมือ เป็นแรงงานที่เรียนรู้ใหม่ ควรมีการอบรมสอนวิธีใช้อย่างถูกต้องก่อนทำงาน
- เครื่องมือ เครื่องจักรควรมีการใช้ถูกต้องกับประเภทงาน ไม่เช่นนั้นอาจเกิดการชำรุด หรือเกิดอุบัติเหตุกับผู้ใช้งานได้
- มีการบำรุงรักษาเครื่องมืออยู่เสมอ เพราะเครื่องมือ เครื่องจักรแต่ละชนิด มีอายุการใช้งาน สามารถเกิดการเสื่อมได้ตามสภาพ ดังนั้นควรมีการดูแล และตรวจสอบก่อนใช้งานเสมอ